Qaraciyər onurğalılarda olan bir orqandır, o cümlədən detoksifikasiya, zülal sintezi və həzm üçün zəruri olan fermentlərin istehsalı da daxil olmaqla bir çox funksiyaları yerinə yetirir. İnsanlarda qaraciyər qarın nahiyəsində, diafraqmanın altında yerləşir. Tibb ədəbiyyatında qaraciyərlə bağlı terminlər adətən yunan sözü olan ἧπᾰρ (hêpar), qaraciyər mənasını verən hepat- kökü ilə başlayır.

Qaraciyər bədənimizin ən böyük orqanıdır. Orqanizmdə bir çox vacib funksiyaları həyata keçirir.

Əhəmiyyətli funksiyalara cavabdehdir. Qaraciyər yuxarı sağ qarın boşluğunda yerləşir.

Yan tərəfdə, diafraqmanın bir az altında yerləşir. Kişilərdə orta çəki 1400-1800 qram, qadınlarda isə 1200-1400 qramdır.

Qaraciyər həm də nişasta  anbarıdır, aclıq zamanı orqanizmi enerji mənbəyi ilə təmin edir.

Qanda qlükoza yüksəldikdə, qaraciyər tərəfindən istehsal olunur.

Qlükoza qəbulu var və qanda qlükoza azaldıqda qlükoza qana buraxılır.

Bədənə daxil olan qlükozanın 5%-i qaraciyərdə dərhal nişastaya çevrilir. 30-40 %-i yağa dönüşür.

Qalan hissəsi əzələ və digər toxumalarda sərf edilir. Aclıq zamanı qaraciyər qlikogeni parçalayır və qlükozanı qana buraxılır. Uzun müddət aclıq zamanı qlikogen tükənir və qaraciyərdə qlükoza istehsalı artır. Beləliklə, qaraciyər hətta uzun müddət oruc tutarkən qan şəkərinin kəskin azalmasına mane ola bilər.

Bu (hipoqlikemiya) qarşısını alır. Həmçinin, karbohidratların həzm məhsulları qalaktoza və fruktoza qaraciyərdə qlükozaya çevrilir. Son dövr qaraciyər xəstələrində (siroz) qaraciyər bu vacib funksiyanı yerinə yetirə bilmir. Qısa müddətli oruc tuta bilməməsi səbəbiylə qan şəkəri səviyyələrini belə azalma müşahidə olunur.

Qaraciyərin yerinə yetirdiyi bəzi funksiyalar aşağıdakılardır:

• Yeməyin həzm edilməsi və saxlanması
• Arterial təzyiqin artması nəticəsində orta hesabla 200-400 ml qanın saxlanması
• Karbohidratları və zülalları yağa çevirərək enerji və xolesterol istehsalını təmin etməsi
• Ammonyakdan karbamid əldə etməklə qanın təmizlənməsi
• Qan plazma zülallarının istehsalında iştirak edir
• Köhnə və zədələnmiş qan hüceyrələrinin parçalanmasında və bədəndən çıxarılmasında rol oynayır.

İki qan axını olan, yəni iki damar girişi olan yeganə orqan olan qaraciyər mühüm funksiyaları yerinə yetirir. Qaraciyərin əsas funksiyası orqanizmdə metabolik proseslərdə iştirak edən və bir çox vitaminlərin, mineralların, zülalların və ya digər qida maddələrinin saxlanmasını, sintezini və paylanmasını təmin edən orqan kimi qeyd edilə bilər.

Qaraciyər xəstəlikləri nədir?

Qaraciyər pozğunluqlarına daha çox genetik faktorlar, spirt istifadəsi, bəzi dərmanlar, toksinlər, piylənmə və müxtəlif viruslar səbəb ola bilər. Qaraciyərin zədələnməsinə səbəb olan bu faktorlar zamanla irəliləyərək həyati təhlükəsi olan səviyyəyə çata və qaraciyər çatışmazlığına səbəb ola bilər. Bu səbəblə insanlarda görülən bəzi simptomlar yaxından izlənilməli və lazım gəldikdə bir sağlamlıq mütəxəssisinin rəyi alınmalıdır.

Qaraciyər xəstəliklərinin səbəbləri:

• Sarılıq
• Qarın ağrısı və şişkinlik
• Ayaqlarda ödəm
• Qaşınma
• Tünd sidik
• Solğun rəngli nəcis
• İshal və həzmsizlik
• Nəcisdə qan
• Xroniki yorğunluq
• Ürəkbulanma
• Qusma
• Qızdırma
• İştahsızlıq və sürətli kilo itkisi
• Göyərmələr
• Yuxu pozğunluqları

Qaraciyər üçün faydalı qidaların siyahısını aşağıdakı kimi sıralamaq olar:

• Zeytun, zeytun yağı və zeytun yağı ilə hazırlanmış tərəvəz yeməkləri
• Kələm, gül kələm, vəzəri, brokoli, brüssel kələmi, xaççiçəyilər fəsiləsinə aiddir.
• Badam, fındıq və balqabaq toxumu
• Balıq və toyuq
• Sarımsaq, zəncəfil, zerdeçal
• Qaragilə, alma, üzüm, qreypfrut
• Yulaf ezmesi
• Çia və kətan toxumu
• Bol su, yaşıl çay

Antioksidant təsiri ilə qaraciyəri təmizləyən və qoruyan qidalar:

• Limon
• Qreypfrut
• Alma
• Kök
• Yaşıl yarpaqlı tərəvəzlər
• Sarımsaq
• Avokado
• Bütün taxıllar
• Sarıkök
• Qoz