Sağlam insanlarda qan şəkərinin tələb olunan dəyəri 70-120 mq/dl-dir. Bəzi insanlarda kifayət qədər insulin istehsal olunmur və qan şəkəri yüksəlir. Bu insanlar diabetes mellitus adlı şəkərli diabet xəstələridir. Şəkərli diabetin diaqnostikası üçün bu dəyər tək başına kafi deyildir, çünki o, bir anda arta bilər. Buna görə də HbA1c adlanan 3 aylıq orta qlükoza dəyəri də yoxlanılır. Qanda şəkərin hemoqlobinlə birləşməsini ifadə edən bu dəyər 6-6,5%-ə çatdıqda prediabetin, yəni gizli şəkərin, 6,5%-dən yuxarı olduqda isə şəkərli diabetin göstəricisidir.
Hüceyrələrin ehtiyac duyduğu enerji qida maddələri ilə qarşılanır. Tərkibində karbohidratlar və yağlar olan qidalar bədəndə enerji üçün istifadə olunan qlükozaya çevrilir. Qlükoza qan vasitəsilə hüceyrələrə lazım olan enerjini daşıyır. Qan şəkəri qanda daşınan bu qlükoza miqdarının ölçüldüyü dəyərdir. Həddindən artıq miqdarda qlükoza qanda daşındıqda, bədənin bir çox toxumasına zərər verə bilər. Bu səbəbdən orqanizmdə bir nəzarət mexanizmi var. Qandakı qlükoza səviyyəsi artdıqda, mədəaltı vəzinin beta hüceyrələri tərəfindən istehsal olunan insulin işə girir və qandakı qlükozanın hüceyrəyə daxil olmasını təmin edir. Beləliklə, qanda qlükoza səviyyəsi lazımi səviyyəyə çatır.
Aclıq/ Toxluq qan şəkəri nədir?
Qan şəkərinin dəyəri sağlamlıq, xəstəlik, aclıq və toxluq vəziyyətlərində dəyişir. Oruc qan şəkəri olaraq ifadə edilən vəziyyət, insanın 8-12 saat oruc tutduqdan sonra qan şəkərinin dəyəridir. Postprandial qan şəkəri qida qəbul etməyə başladıqdan 2 saat sonra ölçülən dəyərdir. Bu dəyərlər hipoqlikemiya, yəni aşağı şəkər və ya hiperglisemiya, yəni yüksək şəkər haqqında məlumat verir. Bu dəyərlər ani dəyərlər olsa da, diabetin vacib xəbərçisidir.
Ac/tox qan şəkəri səviyyəsi nə olmalıdır?
Ac olduqda qan şəkəri, yəni ən az 8 saat aclıqdan sonra ölçülən qan şəkəri normal olaraq 70-100 mq/dl arasında olmalıdır. Bu dəyər 60 mq/dl və ya daha aşağı olarsa, hipoqlikemiya var. Hipoqlikemiya təhlükəli bir vəziyyət olduğundan, aşağılıq dərəcəsindən asılı olaraq təcili müalicə edilməlidir. Oruc qan şəkəri 125 mq/dl-dən yuxarı olduqda şəkərli diabetin mühüm göstəricisidir.
· 50/70mq/dl: hipoqlikemiya baş verə bilər.
· 70/100mq/dl: normal hesab olunur.
· 100/125mg/dl: Gizli şəkər ola bilər.
· 126mg/dl-dən yuxarı: şəkərli diabet yarana bilər.
Tox olduqda qan şəkəri, yəni qida qəbulundan 2 saat sonra ölçülən qan şəkəri 140 mq/dl-ə qədər normal sayılır. Bu dəyər 140-200 mg/dl arasında olduqda pre-diabet (gizli diabet) var. Yeməkdən sonra qan şəkəri 200 mq/dl-dən çox olarsa, bu, şəkər xəstəliyindən xəbər verir.
1-ci saat 140 mq/dl,[2]
2-ci saat 120 mq/dl və ya aşağıdır.[2]
Postprandial qan şəkəri 200 mq/dl və ya yuxarı olduqda şəkərli diabet diaqnozu qoyulur.
Ac / Tox olanda Qanda Şəkər Dəyərini Necə Ölçmək olar?
Qan şəkərinin ölçülməsi evdə və ya xəstəxana şəraitində edilə bilən bir prosedurdur. Müxtəlif markalarda evdə ölçmə aparmaq üçün qlükoza sayğaclarının müxtəlif modelləri var. Bu cihazların hamısında qan nümunəsini qlükometr zolaqları adlanan çubuqlara yerləşdirməklə ölçmələr aparılır. Bu prosedur üçün əvvəlcə cihazın qələm formalı iynəsi ilə barmağın ucu deşilir. Daha sonra ilk axan qan silinir və sonrakı qan cihaza yerləşdirilən zolağın müvafiq hissəsinə tökülür. Bundan sonra cihaz bir neçə saniyə ərzində ölçməni həyata keçirir. Əksər cihazlarda ölçülmüş dəyərlərin saxlandığı yaddaş var. Beləliklə, evdə qan şəkərinə mütəmadi olaraq nəzarət etmək mümkündür. Diabet xəstələrinə, xüsusən də insulindən istifadə edənlərə müntəzəm monitorinq üçün gündə 4 dəfə ölçmə aparması tövsiyə olunur. İnsulinin monitorinqi çox vacibdir. Bir çox xərçəng növlərinin müalicəsi zamanı, o cümlədən uşaqlıq yolu xərçəngi, şəkərli diabet və digər xroniki vəziyyətlər prosesə mənfi təsir göstərə bilər.
Xəstəxana şəraitində qan şəkərini ölçmək üçün şəxsdən qan götürülür və qan nümunəsi laboratoriyaya göndərilir. Qan şəkərindən başqa digər dəyərlər də qan nümunəsindən yoxlanıla bilər. Xüsusilə HbA1c dəyəri diabet diaqnozunda əhəmiyyətli yer tutur. Şəkərli diabetin erkən diaqnozu üçün xəstəxanalarda oral qlükoza tolerantlıq testi (OGTT) də aparılır. Bu test üçün ən az 8 saat aclıqdan sonra aclıq qan şəkəri ölçülür. Daha sonra şəxsə qlükoza yükləmə adlanan müəyyən milliqram qlükoza olan maye verilir və 2 saatdan sonra qan şəkəri yenidən ölçülür. Bu prosesdən sonra sağlam insanların orqanizmi insulin ifraz edərək qan şəkərini normal qan şəkəri səviyyəsinə gətirir. Diabetli xəstələrdə bu dəyərlər olması lazım olduğundan daha yüksəkdir.
Aclıq Qan Şəkərinin Dəyəri üçün Neçə Saat Ac olmaq lazımdır?
Ac olduqada qan şəkərinin dəqiq müəyyən edilməsi üçün ən az 8-12 saatlıq bir aclıq vəziyyəti olmalıdır. Buna görə də, ölçmələr adətən gecə oruc tutduqdan sonra səhər edilir.
Toxluq qan şəkərinin dəyəri neçə saatdan sonra ölçülməlidir?
Toxluq qan şəkərinin səviyyəsini təyin etmək üçün yeməyə başladıqdan sonra ən azı 2 saat keçməlidir. Toxluq qan şəkəri yeməkdən 2-3 saat sonra müəyyən edilə bilər. Dörd saat keçdikdə artıq dəqiq nəticə əldə etmək mümkün deyil.
Qan Şəkərinin Dəyəri Niyə Artır?
Aclıq və toxluq zamanı qan şəkərinin səviyyəsini artıran qidalanma vərdişləri, yaşayış şəraiti və genetika kimi bir çox səbəb var. Qeyri-sağlam pəhriz yemək, karbohidrat və yağlarla zəngin qidalar qəbul etmək qan şəkərini artırır. Müntəzəm idman etməmək və gəzmək, oturaq həyat tərzi keçirmək qan şəkərinin yüksəlməsinə səbəb olur. Stressli həyat da qan şəkərini artıran vəziyyətlər arasındadır. Qan şəkərinin artmasının ən əhəmiyyətli səbəbi diabetdir. Diabet xəstələri dərmanlarından müntəzəm istifadə etmədikdə və ya insulindən müntəzəm istifadə etmədikdə qan şəkəri yüksəlir.
Qan Şəkərini Necə Azaltmaq olar?
Sağlam qidalanmaqla, nizamlı, az-az və tez-tez yemək yeyərək, qəlyanaltılar zamanı qatıq kimi qidaları qəbul etməklə qan şəkərini tarazlaşdırmaq olar. Qidalanma ilə yanaşı, müntəzəm olaraq idman etmək və həftədə ən az 5 gün gəzmək də vacibdir. Anadangəlmə insulin istehsal edə bilməyən xəstələr bütün bunlara baxmayaraq qan şəkərini aşağı sala bilmirlər. Bu vəziyyətdə şəkəri adi diabet dərmanları və lazım olduqda insulin istifadə etməklə azaltmaq olar.
- Məşq edərkən işləyən əzələlərimiz qlükozadan enerji olaraq istifadə edəcək və qanda qlükoza səviyyəsi azalacaq. Buna görə, sürətli gəzinti, velosiped sürmə, üzgüçülük və qaçış kimi sadə məşqlər edərək oruc qan şəkərini normal dəyərlərdə saxlaya bilərsiniz.
- Karbohidrat qəbuluna diqqət yetirməlisiniz. Aşağı karbohidratlı pəhriz proqramı uzun müddətdə qan şəkərinin düşməsinə kömək edəcək.
- Karbohidratların və şəkərin udulmasını yavaşlatan lifli qidaları (tərəvəz, meyvə, paxlalılar, tam taxıl) qəbul etməyə diqqət edin.
- Kifayət qədər su içmək qan şəkəri səviyyənizi müvafiq həddə saxlamağa kömək edəcək.
- Stress qanda şəkərin miqdarına təsir edə bilər. Qan şəkərinizi yoqa və ya istirahət üsulları ilə saxlaya bilərsiniz.
- Çəkini normada saxlamaq qan şəkəri səviyyənizi dəstəkləyəcək.
Uşaqlarda ideal qan şəkəri dəyəri nə olmalıdır?
Anadangəlmə mədəaltı vəzi orqanı insulin istehsal edə bilməyənlər gənc yaşda insulin müalicəsi tətbiq etməlidirlər. Diabetli uşaqlarda hər gün müntəzəm olaraq qan şəkərinin ölçülməsi aparılır və gündə ən azı 4 dəfə insulin verilir. Uşaqlarda qan şəkərinin tələb olunan diapazonu yaşa görə dəyişir. 0-1 yaşlı körpələrdə normal hesab edilən aclıq qan şəkəri 90-170 mq/dl, yeməkdən sonra qan şəkəri isə 120-200 mq/dl təşkil edir. Uşaqlar böyüdükcə qan şəkərinin diapazonu dəyişir. 2-8 yaşlı uşaqlarda aclıq qan şəkəri 80-160 mq/dl olduğu halda, 8 yaşdan yuxarı uşaqlarda 80-130 mq/dl-dir. Uşaqlarda yeməkdən sonra qan şəkərinin normal həddi 2-8 yaş arasında 110-190 mq/dl, 8 yaşdan yuxarı isə 110-170 mq/dl təşkil edir.
Yetkinlərdə qan şəkərinin dəyəri nə olmalıdır?
Qan şəkəri yaşa, xəstəliyə, aclığa və toxluğa görə dəyişən bir dəyərdir. Yetkinlərdə qan şəkərinin səviyyəsi uşaqlardan daha aşağı olmalıdır. Uşaqların və böyüklərin normal qan şəkəri dəyərləri arasında ən azı 20-30 mq/dl fərq var. Yetkinlərdə normal qan şəkəri oruc tutarkən 70-100 mq/dl, qidalandıqda isə 70-140 mq/dl təşkil edir. Bu dəyər 60-dan aşağı olduqda, hipoqlikemiya var.
Diabetik xəstələrdə qan şəkərinin dəyəri nədir?
Diabetli xəstələrdə qan şəkəri həm aclıq, həm də toxluq zamanı tələb olunan dəyərlərdən yüksək olur. Qida qəbulundan sonra qana buraxılan qlükoza miqdarı insulinlə azalda bilmədiyi üçün şəkər artır. Əgər genetik problem nəticəsində mədəaltı vəzinin beta hüceyrələri insulin istehsal edə bilmirsə, xəstə insulin inyeksiyalarından asılı vəziyyətə düşür. İnsulindən asılı diabet tip 1 diabet adlanır. Tip 2 diabet, insulindən asılı olmayan, sonradan ortaya çıxan bir diabet növüdür. 2-ci tip şəkərli diabetə namizədlər artıq çəkili insanlar, ailələrində şəkərli diabet xəstələri və stress altında yaşayan insanlardır. 2-ci tip diabetdə artan qan şəkəri səviyyəsi qidalanma, idman və ya müxtəlif diabet dərmanlarına diqqət yetirməklə idarə olunur. Kilolu xəstələrin şəkər səviyyəsini tarazlaşdırmaq digər xəstələrə nisbətən daha çətindir. Bu səbəblə obezite əməliyyatına müraciət edən xəstələrdə sürətli bir sağalma müşahidə edilir. Piylənmə əməliyyatı ilə diabet və bir çox başqa xəstəliklərdən qalıcı olaraq xilas olmaq istəyən insanlar artıq Sleeve Gastric Surgery qiymətini araşdırmağa başlaya bilərlər.
Diabetdə mütəmadi olaraq təqib və həkim nəzarətinin olması vacibdir. Xəstəliyin gedişatını və orqanlara zərər verib-vermədiyini müəyyən aralıqlarla müayinə və analizlər etdirərək izləmək lazımdır.
