Hüceyrələrin işləməsi üçün enerji lazımdır. Biz insanlar da bu enerjini yediyimiz qidalardan alırıq. Yediyimiz qidalardakı karbohidratlar və yağlar hüceyrələr tərəfindən qlükozaya çevrilir. Qandakı bu qlükoza səviyyəsi qan şəkəri olaraq təyin olunur. Bilinən sağlam səviyyədən yüksək qlükoza səviyyələri bədən və orqanlara zərərli təsir göstərə bilər. Bu zərərli təsirlərdən qorunmaq üçün orqanizm öz nəzarət mexanizmini inkişaf etdirmişdir. Qandakı qlükoza səviyyəsi artdıqda, mədəaltı vəzi tərəfindən insulin hormonu ifraz olunur.
Yeməkdən sonra qanda qlükoza səviyyəsi yüksəlir. Bu dəyər postprandial qan şəkəri adlanır. Sağlam insanlarda artan qlükoza insulin hormonu tərəfindən sürətlə hüceyrələrə daxil olur və qanda onun səviyyəsi normal səviyyəyə enir. Diabetli xəstələrdə insulinin olmaması və ya çatışmazlığı səbəbindən bu baş verə bilməz.
Postprandial qan şəkəri nə olmalıdır?
Yeməkdən 2 saat sonra qanda şəkərin ölçülməsi idealdır. Şəkərli diabeti olmayan sağlam fərddə bu dəyər yemək zamanı qəbul edilən qidadan asılı olaraq 50-100 dəqiqə ərzində pik dəyərə (120-140 mq/dl) çatır və təxminən 2,5 saata (70-100) mq/dl normal səviyyəyə qayıdır.
Postprandial qanda şəkərin dəyəri neçə saatdan sonra ölçülür?
Yeməkdən sonra qan şəkərinin səviyyəsini təyin etmək üçün yeməyin əvvəlindən ən azı 2 saat keçməlidir. Ölçmə yeməkdən maksimum 2-3 saat sonra aparılmalıdır. 3-4 saatdan çox vaxt aparan ölçmələr dəqiq nəticə verməyəcək.
Yüksək qan şəkərinin səbəbi nədir?
Postprandial qan şəkəri insulindən asılı olaraq dəyişir. İnsanda insulin çatışmazlığı səbəbindən inkişaf edən 1-ci tip diabet insulinə bağlı diabet kimi tanınır. Bu xəstələrdə insulin mədəaltı vəzində anadangəlmə istehsal oluna bilməz. Bu xəstələr insulin inyeksiyası olaraq xaricdən insulin alırlar.
Tip 2 diabet xəstələri kifayət qədər miqdarda insulin hormonu istehsal edə bilmir və ya lazım olduqda istifadə edilə bilməz. 90%, yəni diabet xəstələrinin əksəriyyəti bu qrupdadır. Bu xəstələr nizamlı qidalanma proqramı, balanslı və sağlam qidalanma, varsa artıq çəkidən xilas olmaq kimi sadə həyat tənzimləmələri ilə insulin iynəsi istifadə etmədən həyatlarına davam edə bilərlər.
Diabet diaqnozu necə qoyulur?
Xəstələrə diaqnoz qoymaq üçün xəstəxanalarda ağızdan qlükoza tolerantlıq testindən istifadə olunur. Bu test üçün xəstədən ən az 8 saat oruc tutması tələb olunur. Oruc tutduqdan sonra xəstəyə qlükoza yükləmə deyilən bir prosedur verilir. Qlükoza yüklənməsində xəstəyə müəyyən miqdarda qlükoza olan mayelər verilir. Bu prosedurdan 2 saat sonra qan şəkərinin ölçülməsi aparılır. Bu ölçmədə sərf olunan vaxtdan sonra sağlam insanların orqanizmində qlükoza səviyyəsinin normal səviyyəyə enməsi gözlənilir.
Normal qan şəkəri dəyərləri nədir?
Yetkinlərdə normal qan şəkəri oruc tutarkən 70-100 mq/dl, qidalandıqda isə 70-140 mq/dl təşkil edir. Bu dəyər 60-dan aşağı olduqda, xalq arasında aşağı qan şəkəri kimi tanınan hipoqlikemiya adlı bir vəziyyət meydana gəlir.
Qan şəkərini tənzimləmək üçün necə qidalanmalıyıq?
İnsan artıq çəkisi varsa, ilk növbədə artıq çəkidən xilas olmalıdır. Piylənmə diabet üçün əsas risk faktorlarından biridir. Ölkəmizdə ümumi qida rasionunu təşkil edən karbohidratlar iki sinifdə qiymətləndirilir: sadə və mürəkkəb. Ümumiyyətlə, sadə karbohidratlar tez udulur və qan şəkərini sürətlə artırır; Kompleks karbohidratlar daha yavaş udulur, qan şəkərinin yavaş və davamlı artmasına səbəb olur.
Məsələn; Ağ şəkər, ağ düyü və ağ çörək kimi işlənmiş təmizlənmiş qidalar qan şəkərini tez yüksəldən sadə karbohidratlar olsa da; Paxlalılar, yaşıl tərəvəzlər və tam taxıllar kimi yüksək liflə zəngin işlənməmiş qidalar qan şəkərini balanslaşdıran kompleks karbohidratlardır.
Sağlam qidalanma proqramı insanın yaşına, cinsinə, gündəlik fəaliyyət qabiliyyətinə və xroniki xəstəlik risklərinə uyğun təşkil edilməlidir. İdeal qidalanma proqramı; Tələb olunan qidaları (zülal, vitaminlər, minerallar) qarşılamalı, uyğun bədən çəkisini saxlamalı, eyni zamanda kifayət qədər gündəlik enerji ehtiyacını təmin etməli, xroniki xəstəliklərin riskini azaltmalı, fərdiləşdirilməli və həyat üçün tətbiq oluna bilər.
Bütün qida qruplarının uyğun yeməyə (meyvə və tərəvəz, taxıl, zülal (müxtəlif su məhsulları (balıq və s.), qırmızı və ağ ət, yumurta; qoz-fındıq, paxlalılar), süd və süd məhsulları) daxil edilməsi tövsiyə olunur.
Bu qidaların qəbulu ilə yanaşı, sağlam həyat üçün yağ və trans yağlar, şəkər əlavə edilmiş qidalar, qablaşdırılmış və işlənmiş qidalardan uzaq durmalı, ÜST-nin dəyərlərinə uyğun olaraq gündəlik duz istehlakı məhdudlaşdırılmalıdır.
Daimi qan şəkəri üçün idmanın əhəmiyyəti
- İnsulin həssaslığını artırır: Məşq daha çox insulin istehsal etmir, lakin insulin həssaslığını artırır. Bu təsir bir neçə saat davam edir. Bəzi xəstələrdə hətta 24 saat ərzində təsir göstərə bilər. Beləliklə, insulindən asılı olmayan xəstələrdə ağızdan alınan dərmanların miqdarı azaldıla bilər.
- Qan şəkərinə nəzarət daha asandır: İnsan idmana başladıqda qan şəkərinə və pəhrizinə daha müntəzəm və diqqətlə nəzarət edir.
- Ürək-damar xəstəlikləri riskini azaldır: İdman qan təzyiqi və xolesterini aşağı salır.
- İdmanın digər faydaları:
• Bədəndəki artıq piyləri yandırır və arıqlamaqla ideal bədən çəkisinə çatmağa kömək edir.
• Əzələlərinizi gücləndirir.
• Qan axını sürətini artırır.
• Qan dövranını artırır.
• Stressinizi azaldır və rahatlamanıza kömək edir.
• Narahatlıq və depressiyanı azaldır.
• Xəstənin özünə inamını artırır və özünü daha yaxşı hiss edir.
• Çəki nəzarəti baxımından Tip 1 (insulindən asılı) məşq; 2-ci tip (insulindən asılı olmayan) diabetdə pəhriz və dərman istifadəsi ilə birlikdə xəstəliyə nəzarət etmək son dərəcə vacibdir.
Sağlam Qalın!
