Mədə-bağırsaq soyuqlaması həzm sisteminin mədə və bağırsaq bölgəsini təsir edən, adətən viral infeksiyadır. Mədə soyuqlaması olaraq da bilinən bu infeksiya tibbdə viral qastroenterit kimi tanınır. Bu infeksiya ürəkbulanma, qusma, qarın ağrısı və ishal kimi həzm simptomlarına səbəb ola bilər.
Mədə-bağırsaq soyuqlamasına müxtəlif viruslar səbəb ola bilər. Ən çox yayılmış viruslar bunlardır:
- • Norovirus: Sürətlə yayılan və mədə-bağırsaq infeksiyalarına səbəb olan virusdur. Daha çox ictimai yerlərdə və qida zəhərlənmələrində müşahidə olunur.
- • Rotavirus: Xüsusilə uşaqlarda tez-tez görülən bir virusdur. Qızdırma, qusma və ishal kimi simptomlara səbəb ola bilər.
- • Adenovirus: Mədə-bağırsaq infeksiyaları ilə yanaşı tənəffüs yolu infeksiyalarına da səbəb ola bilər.
- • Astrovirus: Xüsusilə uşaqlarda mədə-bağırsaq infeksiyalarına səbəb olan virusdur.
Mədə-bağırsaq soyuqlaması adətən insandan insana təmas yolu ilə və ya virusla çirklənmiş qida və içkilər qəbul etməklə yayılır. Yoluxmuş şəxslərin əllərini yumaması, gigiyena qaydalarına uyğun olmayan qidalardan istifadə etməsi bu cür infeksiyaların yayılmasına səbəb ola bilər.
Mədə -bağırsaq soyuqlamasına səbəb nədir?
Adındakı yanlış təsəvvürün əksinə olaraq, mədə soyuqlaması soyuqdəymədən deyil, həzm sisteminə təsir edən virus infeksiyası nəticəsində yaranır. Müxtəlif növ viruslar bu infeksiyaya səbəb ola bilər və ötürülmə yolları fərqli ola bilər. Budur bəzi səbəblər:
- • Viral ötürülmə: Virus bədənə yoluxmuş şəxs və ya səthlə təmas nəticəsində ağız yolu ilə daxil olur. Ən çox yayılmış ötürmə yolu təmas yoludur. Xüsusilə yoluxmuş insanlar əllərini yumadıqda və ya səthləri təmizləmədikdə viruslar əldən ağıza keçə bilər.
- • Çirklənmiş Su və ya Qida: Çirklənmiş su və ya qida istehlak etmək virusun həzm sistemində çoxalmasına səbəb ola bilər. Xüsusilə qeyri-gigiyenik şəraitdə istehsal olunan və ya saxlanılan qidalar və içkilər bu şəkildə çirklənə bilər.
- • İctimai Yaşayış Əraziləri: Mədə qripi epidemiyaları ümumiyyətlə ictimai yaşayış yerlərində, məktəblərdə, uşaq bağçalarında, hərbi bazalarda və qocalar evlərində baş verə bilər. Belə yerlərdə bir insanda başlayan infeksiya tez bir zamanda digər insanlara da keçə bilər.
• Qeyri-kafi gigiyena: Əllərin yuyulmaması və ya qeyri-gigiyenik şəraitdə hazırlanmış yeməklərdən istifadə edilməsi virusların ötürülmə riskini artıra bilər.
• Zəif İmmunitet Sistemi: İmmuniteti zəif olan şəxslər viruslara qarşı daha həssasdırlar və infeksiya riski daha yüksəkdir.
Mədə-bağırsaq soyuqlaması kimlərə olur?
Mədə-bağırsaq soyuqlaması bütün yaş qruplarında görülə bilən bir infeksiya növüdür. Bununla belə, bəzi qruplar digərlərindən daha çox risk altında ola bilər. Bu qruplar arasında:
- • Uşaqlar: Xüsusilə körpələr və kiçik uşaqlar mədə qripinə daha həssasdırlar, çünki onların immun sistemləri hələ tam formalaşmayıb. Rotavirus kimi viruslar uşaqlarda tez-tez mədə-bağırsaq infeksiyalarına səbəb ola bilər.
- • Yaşlılar: Yaşlı fərdlər zəifləmiş immunitet sistemləri və bəzi xroniki sağlamlıq problemləri səbəbindən viral infeksiyalara daha çox həssasdırlar. Buna görə də mədə qripi yaşlılarda daha ciddi simptomlara səbəb ola bilər.
- • İmmuniteti zəif olan insanlar: İmmunitet sistemini zəiflədən dərmanlardan istifadə edənlər (məsələn, xərçəng müalicəsi alanlar), HİV/AİDS xəstələri və ya orqan transplantasiyası xəstələri viral infeksiyalara daha çox həssasdırlar.
• İctimai Yaşayış Ərazilərindəki İnsanlar: Məktəblər, uşaq bağçaları, qocalar evləri, hərbi bazalar kimi ictimai yaşayış yerlərində olan insanlar yoluxmuş insanlarla təmasda olmaq və infeksiyanın sürətlə yayılması riski altındadır.
• Gigiyena qaydalarına əməl etməyənlər: Qeyri-gigiyenik şəraitdə yaşayan və ya gigiyena qaydalarına əməl etməyən şəxslər viral infeksiyalara yoluxma riskini artıra bilər.
Mədə-bağırsaq soyuqlamasının əlamətləri hansılardır?
- • Bulantı: Ürəkbulanma adətən infeksiyanın başlanğıcında hiss olunur. Bu, zamanla qusmaya səbəb ola bilər.
- • Qusma: Mədə qripinin ən çox görülən əlamətlərindən biri də qusmadır. Qusma bədənin infeksiyanı xaric etməyə çalışdığının göstəricisi ola bilər.
- • İshal: Sulu və ya tez-tez nəcislər viral qastroenteritin başqa bir ümumi simptomudur. Diareya orqanizmin virusu təmizləməyə çalışması nəticəsində baş verir.
- • Qarın Ağrısı və qıcolmalar: Qarın nahiyəsində narahatlıq, ağrı və kramplar hiss edə bilərsiniz. Bu simptomlar tez-tez ishal və həzm spazmları ilə əlaqələndirilir.
- • Qızdırma: İnfeksiyanın şiddətindən asılı olaraq, yüngül və yüksək hərarət baş verə bilər. Lakin mədə qripi adətən qızdırma ilə baş vermir.
- • Zəiflik və Yorğunluq: Bədəndə infeksiyanın yaratdığı reaksiyalara görə zəiflik və yorğunluq hiss edə bilərsiniz.
• Əzələ Ağrıları: Bütün bədəndə yüngül və ya orta dərəcədə əzələ ağrıları yarana bilər.
• Ağız quruluğu: Qusma və ishal səbəbiylə bədən maye itirir və siz ağızda quruluq hiss edə bilərsiniz.
Mədə-bağırsaq soyuqlamasına səbəb nədir?
Mədə-bağırsaq soyuqlaması, adətən yüngül simptomları olan və adətən öz-özünə yox olan həzm sistemi infeksiyasıdır. Ancaq bəzi hallarda daha ciddi nəticələr və ağırlaşmalar baş verə bilər. Xüsusilə şiddətli qusma və ishal zamanı orqanizm maye itirir. Bu vəziyyət susuzlaşdırma adlanır və baş ağrısı, yorğunluq, ağız quruluğu, sidik ifrazının azalması kimi simptomlarla yanaşı, bədəndə elektrolit balansının pozulmasına səbəb olaraq əzələ kramplarına və əzələ zəifliyinə də səbəb ola bilər. Xüsusilə uşaqlar, yaşlılar və zəif immun sistemi olan insanlar üçün ciddi bir vəziyyət ola bilər. Onsuz da yoluxmuş və zəifləmiş immunitet sisteminin infeksiyadan sonrakı dövrdə digər infeksiyalara qarşı daha həssas olması ehtimalı da var.
Mədə-bağırsaq soyuqlamasının Necə Qarşısını Necə Almaq Olar?
Mədə qripi kimi infeksiyaların yayılmasının qarşısını almaq üçün görülə biləcək tədbirlər aşağıdakılardır:
- • Əl gigiyenası: Əllərinizi tez-tez və düzgün şəkildə yuyun. Xüsusilə tualetdən istifadə etdikdən sonra, çöldən daxil olduqdan sonra və yemək hazırlamazdan əvvəl əllərinizi ən azı 20 saniyə sabun və su ilə yuyun. Sonra su ilə yaxşıca yuyun və əllərinizi təmiz dəsmal və ya kağız dəsmal ilə qurutun.
- • Təmas zamanı Ehtiyat tədbirləri: Xəstəlik əlamətləri olan insanlardan əşyaları və səthləri təmizləmək vacibdir. Viruslar səthlərdə uzun müddət yaşaya bilər. Təmasda olduğunuz səthləri mütəmadi olaraq təmizləyin və dezinfeksiya edin.
- • Təhlükəsiz Qida Hazırlanması: Qidaları düzgün bişirin və saxlayın. Çiy ət və dəniz məhsulları ilə təmasdan əvvəl əllərinizi yuyun. Həmçinin, gigiyenik olmayan yerlərdən və ya küçə satıcılarından yemək almaqdan çəkinin.
- • Suyun Keyfiyyəti: Təmiz və təhlükəsiz su içməyə diqqət edin. Səyahət edərkən içməzdən əvvəl kran suyunu qaynadın və ya şüşə suyu istifadə edin.
• Peyvəndlər: Xüsusilə uşaqlıq dövründə rotavirus peyvəndi mədə qripi kimi həzm sistemi infeksiyalarının qarşısını almaq üçün istifadə olunur.
• Şəxsi əlaqənin məhdudlaşdırılması: Siz yoluxduğunuz zaman başqalarından uzaq durun və əlaqənizi məhdudlaşdırın. İctimai yerlərə getməməyə və başqaları ilə yaxın təmasdan qaçmağa çalışın.
• Gigiyenik vərdişlər: Öskürərkən və ya asqırarkən ağzınızı və burnunuzu salfet və ya dirsəklə örtün. Əllərinizlə ağız və burunla birbaşa təmasdan qaçınmaq infeksiyanın yayılmasını azaldır.
Soyuqdəymə diaqnozu necə qoyulur?
Mədə-bağırsaq soyuqlamasının diaqnozu simptomların və xəstənin klinik qiymətləndirilməsi əsasında qoyulur. Əksər hallarda simptomların tipik gedişi və fiziki müayinə nəticələri həkimə viral qastroenterit diaqnozu qoymağa kömək edə bilər. Bununla belə, bəzən simptomların digər infeksiyalar və ya sağlamlıq problemləri ilə qarışdırıla biləcəyini də nəzərə almaq lazımdır.
Diaqnostik proses aşağıdakı addımları əhatə edə bilər:
- • Xəstəliyin Tarixi: Həkim xəstənin simptomlarını, baş vermə vaxtını, şiddətini və digər vacib detalları sorğulayır. Xəstənin həyat tərzi, səyahət tarixi və təmasları kimi faktorlar da qiymətləndirilir.
- • Fiziki Müayinə: Həkim xəstənin ümumi sağlamlıq vəziyyətini qiymətləndirmək və digər mümkün səbəbləri istisna etmək üçün fiziki müayinə keçirir. Xüsusilə qarın nahiyəsi müayinə edilir və qarın ağrısı, şişkinlik və ya həssaslıq kimi əlamətlər araşdırılır.
- • Laboratoriya testləri: Viral qastroenterit diaqnozu adətən simptomlar və fiziki müayinənin nəticələrinə əsaslansa da, bəzi hallarda laboratoriya testləri də aparıla bilər. Nəcis analizi virusun varlığını təsdiqləmək və digər səbəbləri istisna etmək üçün istifadə edilə bilər.
- • Lazım olduqda Qan Testləri: Elektrolit balanssızlığının, susuzluğun və ya digər ağırlaşmaların mövcudluğunu qiymətləndirmək üçün qan testləri aparıla bilər.
• Görüntüləmə Testləri (Nadir hallarda): Nadir hallarda, xüsusilə ağırlaşmaları qiymətləndirmək üçün rentgen və ya ultrasəs kimi görüntüləmə testləri həyata keçirilə bilər.
• Xəstənin Vəziyyətindən Asılı olaraq: Viral qastroenterit diaqnozu adətən simptomların tipik gedişatını və xəstənin klinik vəziyyətini nəzərə alaraq qoyulur. Bununla belə, vəziyyətdən asılı olaraq, həkim digər sağlamlıq problemlərini istisna etmək və ya daha dəqiq diaqnoz qoymaq üçün əlavə testlər və görüntüləmə üsullarını tövsiyə edə bilər.
Mədə Soyuqlamasına Nə Yaxşıdır? Necə müalicə etməli?
Mədə soyuqlaması adətən yüngül simptomlarla özünü göstərir və bir neçə gün ərzində öz-özünə keçir. Bununla belə, simptomları aradan qaldırmaq və sağalmanı sürətləndirmək üçün aşağıdakı üsullar faydalı ola bilər:
- • Bol Maye İstifadəsi: Maye qəbulunu artıraraq susuzlaşdırmanın qarşısını ala bilərsiniz. Su, elektrolitli içkilər və ya sulu bitki çayları kimi içkilər istehlak etmək vacibdir. Bunlar bədənin itirdiyi mayeni əvəz etməyə kömək edir.
- • Yüngül və Asan Həzm Olunan Qidalar: İlk bir neçə gün mədəni sakitləşdirmək və həzm sistemini dincəlmək üçün yüngül və asan həzm olunan qidaları seçin. Kraker, banan və qatıq kimi qidalar həzmi asanlaşdıra bilər.
- • Gigiyena: Əllərinizi müntəzəm olaraq yuyaraq infeksiyanın yayılmasının qarşısını alın. Həmçinin, qeyri-gigiyenik şəraitdə hazırlanmış və ya saxlanılan qidalardan çəkinin.
- • İstirahət: Bədəninizin diqqətini sağalma prosesinə yönəltmək üçün istirahətə vaxt ayırın. Yuxu və istirahət immunitet sisteminizə virusla mübarizə aparmağa kömək edir.
• Ağrı kəsicilər və spazmolitiklər: Qarın ağrısı və kramplar üçün lazım olduqda ağrıkəsici və ya spazmolitiklərdən istifadə edə bilərsiniz. Ancaq bu cür dərmanlardan istifadə etməzdən əvvəl bir mütəxəssislə məsləhətləşmək vacibdir.
• Qusmaya qarşı dərmanlar: Həkiminizin tövsiyəsi ilə qusmanı aradan qaldırmağa kömək edən qusmaya qarşı dərmanlar istifadə edilə bilər.
• Vitamin və Mineral Əlavələr: Vücudunuzun itirdiyi vitamin və mineralları əvəz etmək üçün həkiminizin tövsiyə etdiyi kimi əlavələr qəbul edə bilərsiniz. Xüsusilə uşaqlar, yaşlılar və ya immun sistemi zəif olanlar üçün əlavə ehtiyatlı olmaq tələb oluna bilər.
Mədə soyuqlaması üçün həkimə nə vaxt müraciət etməli?
Mədə-bağırsaq soyuqlaması adətən yüngül simptomlarla öz-özünə yaxşılaşan bir vəziyyətdir. Bununla belə, simptomlar bəzən ciddi ola bilər və bəzi hallarda tibbi yardım tələb oluna bilər. Həkimə müraciət etməli olduğunuz vəziyyətlər bunlardır:
• Həddindən artıq qusma və ishal (həddindən artıq susuzluq, sidik miqdarının azalması, halsızlıq, başgicəllənmə) səbəbindən susuzlaşma riski varsa;
• Hərarətiniz yüksəkdirsə və nəzarət altına alına bilmirsə,
• Şiddətli və ya davamlı qarın ağrınız varsa,
• Nəcisinizdə qan və ya laxtalanma görsəniz,
• Semptomlar 2-3 gündən çox davam edərsə və ya yaxşılaşma əlamətləri göstərmirsə,
• Simptomlarınıza görə həddindən artıq zəiflik və yorğunluq hiss edirsinizsə,
• Şiddətli qusma və ishal hallarında, xüsusən də ciddi susuzlaşdırma riski varsa, həkimə müraciət etməlisiniz.
Mədə soyuqlaması nə qədər vaxta keçir?
Mədə soyuqlamasının sağalma müddəti insandan insana dəyişə bilər və infeksiyanın şiddətindən, fərdin immun sisteminin reaksiyasından və virus növündən asılı olaraq dəyişə bilər. Adətən simptomlar bir neçə gün ərzində öz-özünə yox olur. Ümumiyyətlə gözlənilən proses budur:
- • Qusma adətən infeksiyanın başlanğıcında baş verir və ilk 1-3 gün ərzində tədricən azala bilər.
- • İshal qusmadan sonra və ya onunla birlikdə başlaya bilər. Yüngül hallarda, ishal adətən 3-4 gün ərzində həll edilə bilər. Ancaq bəzi hallarda ishal bir həftədən çox davam edə bilər.
- • Zəiflik, yorğunluq və qarın ağrısı kimi ümumi simptomlar da infeksiyanın şiddətindən asılı olaraq bir neçə gün ərzində yox olur.
Hər bir fərd fərqlidir və simptomlar fərddən fərdə dəyişə bilər. Sağlam bir insanda mədə-bağırsaq soyuqlamasının yüngül simptomları adətən 1-3 gün ərzində yaxşılaşır. Bununla belə, uşaqlarda, yaşlılarda və ya immun sistemi zəif olan şəxslərdə simptomlar daha uzun müddət davam edı və şiddətli ola bilər.
